Islama göre üçüncü göz nedir ?

İslama Göre Üçüncü Göz Nedir? Felsefi Bir Bakış

Bir filozof, insanın görme yetisinin sınırlarını sorgularken, sadece retinanın gördüğü ışığı değil, bilincin kavradığı anlamı da inceler. “Görmek nedir?” sorusu, felsefenin en eski ve en derin sorularından biridir. İslam düşüncesinde bu soru, yalnızca fiziksel değil, metafiziksel bir kapı aralar. Çünkü üçüncü göz, maddi gözün göremediğini, kalbin sezdiğini ifade eder. Bu yazıda üçüncü göz kavramını İslam felsefesi bağlamında; etik, epistemoloji (bilgi felsefesi) ve ontoloji (varlık felsefesi) açısından inceleyeceğiz.

Üçüncü Gözün Anlamı: Kalp Gözü ya da Basiret

İslam’a göre insanın sadece iki gözü yoktur; üçüncü bir gözü daha vardır — kalp gözü, yani basiret. Kur’an’da sıkça geçen “basar” (görmek) ve “basiret” (içsel kavrayış) kavramları, insanın yalnızca dış dünyayı değil, iç dünyayı da görme kapasitesine sahip olduğunu belirtir. “Gözler kör olmaz, ancak göğüslerdeki kalpler kör olur.” (Hac Suresi, 46) ayeti bu anlamda üçüncü gözü doğrudan anlatır. Buradaki körlük, fiziksel değil, metafizik bir körlüktür.

Üçüncü göz, görünenin ötesine geçip hakikati idrak etme gücüdür. Bu, bilgiyi sadece duyu organlarıyla değil, ruhla da edinmeyi temsil eder. Felsefi olarak, bu “içsel görme”, bilginin kaynağını duyumdan sezgiye taşır.

Epistemolojik Perspektif: Bilginin Görülmeyenden Doğması

Epistemoloji açısından üçüncü göz, “bilmenin doğası” üzerine radikal bir yorum getirir. Duyu organlarıyla edinilen bilgi sınırlıdır; çünkü duyular yalnızca görünür olanı yakalar. Oysa İslam düşüncesinde hakiki bilgi, “gaybı bilme” yani görünmeyeni kavrama çabasıyla başlar.

Gazali, “gözün gördüğü şey hakikatin tamamı değildir” diyerek, üçüncü gözün akıl ve sezgi arasında bir köprü kurduğunu söyler. Duyu bilgisi aklı doyurur, ama kalp bilgisi ruhu aydınlatır. Bu, “marifet” olarak bilinen içsel bilginin alanıdır.

Üçüncü göz burada bir organ değil, bir farkındalık biçimidir. İnsan ne kadar bilgi edinirse edinsin, eğer onu ahlaki ve ruhsal sezgiyle bütünleştiremiyorsa, hakikati göremez. Belki de bu yüzden, İslam epistemolojisinde bilmek, sadece düşünmek değil, hissetmektir de.

Etik Perspektif: Üçüncü Gözün Ahlaki Sorumluluğu

İslam’da üçüncü göz yalnızca bir bilme aracı değil, aynı zamanda bir vicdan pusulasıdır. Kalp gözü açık olan insan, sadece gerçeği görmekle kalmaz; doğruyu da seçer. Etik açıdan bu, “iyi”yi bilmekle “iyi”yi yapmak arasındaki farkı ortadan kaldırır.

Basireti açık olan kişi, eylemlerinin ardındaki niyetleri fark eder. Bir davranışın dışsal görünümü güzel olabilir, ama içsel niyeti karanlıksa, üçüncü göz bunu sezebilir. Bu yönüyle üçüncü göz, ahlaki bilinç ile ilahi farkındalığın birleştiği noktadır.

Felsefi anlamda bu, ahlakın yalnızca toplumsal normlara değil, varoluşsal bir sezgiye dayandığını gösterir. İnsanın üçüncü gözü açık olduğunda, doğru eylem yalnızca mantıksal değil, ruhsal olarak da hissedilir.

Ontolojik Perspektif: Görmek Var Olmaktır

Ontolojik açıdan bakıldığında, üçüncü göz varlığı görmenin bir biçimidir. Fiziksel göz nesneleri algılar; üçüncü göz ise varlığın özünü. İbn Arabi’nin “Hakikat birdir, ama insanlar onu farklı biçimlerde görür.” sözü, bu farkı derinleştirir.

Üçüncü göz, insanın varlığı Tanrısal bir düzen içinde anlamlandırmasını sağlar. Göz, maddeyi; kalp, manayı görür. Bu bakış, insanın varlıkla olan bağını yeniden kurar. İnsan yalnızca gören değil, görülen bir varlıktır da. “Allah’ın nazarı altında olmak” bilinci, bu üçüncü görme biçiminin temelidir.

Bu anlamda, üçüncü göz açık bir varlık, yalnızca yaşamakla kalmaz; varoluşun anlamını da idrak eder. Görmek burada sadece bir algı değil, bir varlık hâlidir.

Düşünsel Bir Sorgulama: Görmenin Ahlakı ve Hakikati

İslama göre üçüncü göz, hem bilgiye hem de sorumluluğa açılan bir kapıdır. Fakat şu sorular düşünmeye değerdir:

– Görmek, her zaman anlamak mıdır?

– Hakikati görmek, insanı özgürleştirir mi yoksa sorumluluk altına mı sokar?

– Üçüncü göz açık olan biri, başkalarının körlüğü karşısında nasıl bir etik tutum almalıdır?

Felsefi bakışla bu soruların yanıtı, insanın bilme arzusu ile kendini tanıma cesareti arasındaki dengede gizlidir.

Sonuç: Üçüncü Göz, Kalbin Hikmetidir

İslama göre üçüncü göz, fiziksel bir organ değil, ruhsal bir idrak biçimidir. O, gözün göremediğini kalbin görmesi; aklın çözemediğini sezginin anlamasıdır. Etik olarak vicdanı, epistemolojik olarak sezgisel bilgiyi, ontolojik olarak varlığın anlamını temsil eder.

Üçüncü göz, insanın içinde bir hakikat aynasıdır. Bu aynaya bakan, yalnızca dış dünyayı değil; kendi varlığının ışığını da görür. Ve belki de en derin felsefi soru burada başlar: “Gerçekten gören kimdir — göz mü, yoksa kalp mi?”